Alfabet fonetyczny: wstęp

Alfabet fonetyczny to alfabet, którego znajomość pomaga w poprawnej wymowie słów w języku angielskim. Dźwięki w języku polskim i w języku angielskim różnią się od siebie, więc zapisywanie słów angielskich polskimi literami, aby wiedzieć, jak wymawiać dane słowo nie zawsze wystarcza. Z pomocą przychodzi alfabet fonetyczny, który z początku może wyglądać na niezrozumiały, ale gdy się go nauczymy, będziemy w stanie przeczytać każde nowe słowo, znając jego transkrypcję.

Alfabet fonetyczny: transkrypcja fonetyczna

Pierwszą rzeczą, jaką musimy sobie uświadomić, to fakt, że jedna litera ≠ jeden dźwięk. W języku angielskim bywa, że dwie litery tworzą jeden dźwięk lub jedna litera jest czytana na wiele sposobów, w zależności od słowa. W języku polskim jest to nieco prostsze – większość liter czytanych jest tak samo w różnych wyrazach. Dlatego angielski alfabet fonetyczny jest dla nas bardzo ważny, pomoże nam opanować czytanie po angielsku. Jeśli nie będziemy umieli wymówić danego słowa, możemy je sprawdzić w słowniku.

jedna litera ≠ jeden dźwięk

W słowniku znajdziemy transkrypcję każdego słowa tuż przy wyjaśnieniu jego znaczenia. Transkrypcję podaje się w nawiasach pochyłych – // lub w kwadratowych [ ]. W niektórych słownikach, podawana jest wersja wymowy brytyjskiej i amerykańskiej, jeśli występują różnice. Ze słownika online warto korzystać zwłaszcza wtedy, gdy nie jesteśmy pewni wymowy – możemy odsłuchać wymowę danego słowa i porównać z zapisem fonetycznym.

Alfabet fonetyczny: krótkie samogłoski

Dźwięki w języku angielskim dzielą się na krótkie samogłoski (short vowels), długie samogłoski (long vowels), dwugłoski czyli dyftongi (diphthongs) oraz spółgłoski (consonants). Angielski alfabet fonetyczny zawiera siedem krótkich samogłosek. Nie sposób porównać samogłoski z alfabetu fonetycznego z literami oznaczającymi samogłoski. Litera a na przykład, może być czytana na kilka różnych sposobów, zależnie od tego jakie litery stoją obok niej i w jakim słowie.

/æ/ – ten dźwięk jest bardzo popularny w języku angielskim. Można go opisać jako dźwięk między polskim a i e. Do wymowy tego dźwięku otwieramy usta, tak jakbyśmy chcieli powiedzieć a, ale mówimy e. Występuje w takich słowach jak:

/ə/ – ten dźwięk w języku angielskim nazywamy schwa. Jest to dźwięk pomiędzy polskim e oraz u. Przy wypowiadaniu tego dźwięku szczęka i żuchwa są mniej otwarte niż przy polskim e, a krawędzie języka nie dotykają zębów. Jest to jeden z najpopularniejszych dźwięków występujących w języku angielskim, dlatego warto go opanować. Dźwięk schwa występuje w nieakcentowanych sylabach w przypadku wyrazów samodzielnych, które mają więcej niż dwie sylaby. Natomiast w jednosylabowych wyrazach funkcyjnych występuje tylko w mowie łączonej.

Jak widać, dźwięk /ə/ może odpowiadać przeróżnym literom takim jak a, e, o czy u.

/e/ lub /ɛ/ – przypomina odrobinę polskie i. Wargi przy wypowiadaniu tego dźwięku są rozluźnione, przód języka podniesiony jest do pozycji półotwartej. Często zapisywane również jako /ɛ/.

Dźwięk /e/ najczęściej odpowiada literom a, e lub ea.

🇬🇧/ɒ/ – dźwięk pomiędzy polskim a i o, ale bardziej gardłowy. Przy wypowiadaniu tej samogłoski wargi są zaokrąglone i otwarte, a tył języka w pełnej pozycji otwartej. /ɒ/ to dźwięk charakterystyczny dla brytyjskiego angielskiego.

Dźwięk /ɒ/ najczęściej odpowiada literze o, jednak może odpowiadać również literom a lub ou, u.

/ʌ/ – ten dźwięk po angielsku nazywa się wedge i jest bardziej „przytłumiony” niż polskie a. Podczas wypowiadania tej samogłoski usta są zrelaksowane, szczęka półotwarta, a język w pozycji centralnej lub nieco cofnięty. Najczęściej odpowiada literom o, u lub ou.

/ʊ/ – samogłoska podobna do polskiego u. Wypowiadając ją język jest bardziej cofnięty, a mięśnie mocniej ściągnięte.

Dźwięk najczęściej odpowiada literze u, a także połączeniom liter oo i ou.

/ɪ/ – jest to dźwięk pomiędzy polskim i a y. Podczas wypowiadania tej samogłoski usta są mniej napięte niż do i, a język znajduje się niżej.

Najczęściej ten dźwięk odpowiada po prostu literze i, jednak zdarza się, że wypowiadamy go w słowach pisanych przez e oraz y.

Alfabet fonetyczny: długie samogłoski

Długie samogłoski w alfabecie fonetycznym oznacza się dwukropkiem postawionym przy literze oznaczającej dźwięk. Jak sama nazwa wskazuje, takie samogłoski wypowiadamy dłużej. Angielski alfabet fonetyczny ma 5 takich samogłosek.

/iː/ lub /i/ – długie i, podobne do polskiego, jednak podczas wymowy usta są mniej napięte, a język położony niżej. W amerykańskim angielskim bywa zapisywane jako /i/.

Ten dźwięk odpowiada najczęściej literom e lub ee, ale także ea, ei, ie, i.

/ɔː/ – długie o. Od polskiej samogłoski różni się tym, że podczas wymowy wargi powinny być bardziej zaokrąglone. W słowach, gdzie ten dźwięk występuje z literą „r” brytyjski i amerykański angielski mają inne wymowy. W brytyjskiej wymowie „r” nie jest wymawiana, a w amerykańskiej dźwięk ten jest wymawiany jako /ɔr/. W amerykański angielski dźwięki /ɔː/ i /ɑ:/ często brzmią tak samo, dlatego wymowa może być zapisana z użyciem jednego z dwóch znaków alfabetu fonetycznego. Częściej jednak będzie to /ɔː/.

Długie o może występować jako litera o, a lub ou.

/ɑː/ – jest to długie a, często występuje na końcu słów takich jak car czy bar (w brytyjskim angielskim, w amerykańskim angielskim usłyszymy jeszcze dźwięk r na końcu). Często ten dźwięk w słownikach z amerykańską wymową będzie zapisany jako /ɑr/ jeśli występuje „r”. Może jednak występować na początku słów takich jak answer, czyli odpowiadać tylko literze a. Od polskiego a różni się tym, że podczas wymowy język jest bardziej cofnięty.

/uː/ – długie u. Podczas wymowy język jest bardziej cofnięty niż przy wymowie polskiego u, a wargi są zaokrąglone i ściśnięte. Bywa zapisywane w amerykańskim angielskim jako /u/. Najczęściej odpowiada literom o, oo, ale także ugh lub ew.

/ɜː/ – /ɜː/ – długie e. Często występuje tam, gdzie obok siebie są litery e i r, ale nie tylko. Jest to dźwięk pomiędzy polskim e i u. Przy wymowie tej samogłoski szczęka i żuchwa są mniej otwarte niż przy polskim e. W słowach z literą „r” pojawia się różnica w wymowie brytyjskiej („r” jest ciche) i amerykańskiej („r” jest wymawiane).

Niektóre słowniki amerykańskie używają zapisu /ɜ/ lub /ɝ/ zamiast /ɜː/. Znaki fonetyczne /ɝ/ i /ɚ/ to tak zwane samogłoski rotyczne.

Alfabet fonetyczny: dyftongi

Dyftongi to nic innego jak dwugłoski, czyli dźwięki złożone z dwóch samogłosek. Występują one w języku angielskim dosyć często i wiele osób ma problem z ich prawidłową wymową. Angielski alfabet fonetyczny zawiera osiem dyftongów.

🇬🇧/ʊə/ – zaczynamy od ściśnięcia ust, tak aby wypowiedzieć u, a potem język przenosi się do przodu, a wargi rozluźniają się. Ten dyftong można porównać do polskiego u(ł)a. W amerykańskim angielskim, w większości przypadków dyftong jest uproszczony do /ʊ/ i litera r jest wypowiadana. /ʊə/ to brytyjski dyftong, który w amerykańskiej wymowie jest zapisywany jako /ʊ/.

🇬🇧/ɪə/ – zaczynamy od wypowiedzenia samogłoski ɪ, a potem język przechodzi do tyłu, żeby wypowiedzieć /ə/. Dyftong jest nieco podobny do polskiego ia. Z tym dźwiękiem „r” jest ciche, chyba że następuje po nim samogłoska.

🇺🇸/ɪr/ – to amerykański odpowiednik dźwięku ɪə+r. Zaczynamy od rozluźnionej szczęki, a czubek języka lekko dotyka tyłu dolnych zębów. Następnie przednią częścią języka podnosimy do podniebienia.

🇬🇧/eə/ – zaczynamy od wypowiedzenia e, czyli dźwięku podobnego do polskiego i, a następnie język porusza się do tyłu, aby wypowiedzieć ə. Usta cały czas są neutralne i rozluźnione. Ten dźwięk nie występuje w amerykańskiej wymowie, ponieważ nie rozróżnia ona /eə/ od /e/. W przypadku /eər/ litera „r” jest cicha, chyba że następuje po niej samogłoska.

🇺🇸/er/ – w brytyjskim angielskim odpowiednikiem tego dźwięku jest dźwięk /eər/. Litera „r” jest zawsze wymawiana w amerykańskim angielskim.

/eɪ/ – to kombinacja dźwięków /e/ i /ɪ/. Aby wypowiedzieć pierwszy dźwięk opuszczamy szczękę, a czubkiem językiem dotykamy do tylnej części zębów dolnych, następnie wymawiamy drugi dźwięk przez wygięcie języka do podniebienia, a szczękę podnosimy. Usta są cały czas zrelaksowane. Ten dźwięk czytamy jako polskie ej.

/ɔɪ/ – zaczynamy od zaokrąglenia ust, a język cofamy do tyłu, następnie przechodzimy do drugiego dźwięku – usta mamy zrelaksowane, a górną, przednią częścią języka sięgamy do podniebienia. Czytamy to jako polskie oj. /ɔɪ/ może być również zapisywane jako /oɪ/.

/aɪ/ – czytamy jako aj. Zaczynamy od uniesienia języka do tyłu, a szczękę opuszczamy, przodem języka dotykamy dolnych zębów, następnie przód języka podnosimy do podniebienia, a szczękę podnosimy.

🇬🇧/əʊ/ – wypowiada się to jako eu (eł). Przy wypowiadaniu tego dźwięku opuszczamy szczękę, a następnie zaokrąglamy usta, a tył języka podnosimy do góry. əʊ to dyftong brytyjski.

🇺🇸/oʊ/ – to amerykański odpowiednik /əʊ/. Czyta się to jako ou (oł). Przy wypowiadaniu tego dźwięku zaokrąglamy usta i opuszczamy język i szczękę. Następnie przesuwamy tył języka z rozluźnionej pozycji, a szczękę unosimy trochę do góry.

/aʊ/ – to polskie au. Zaczynamy od opuszczenia szczęki, dźwięk, który próbujemy wydać jest podobny do samogłoski A, język trzymamy płasko, jego tył mamy lekko podniesiony, natomiast czubkiem dotykamy tylnej części dolnych zębów, następnie usta zaokrąglamy, a tył języka podnosimy bardziej do góry.

Alfabet fonetyczny: spółgłoski

Alfabet fonetyczny zawiera 24 spółgłoski. Dobrą wiadomością jest to, że większość z nich jest podobna do polskich spółgłosek. Skupmy się więc na dźwiękach, które nie są standardowe.

/θ/ oraz /ð/ czyli th

To dźwięki, z którymi osoby uczące się angielskiego mają największy problem. Niektórzy nie wiedzą nawet, że istnieją dwa sposoby na przeczytanie spółgłosek th. /θ/ to ubezdźwięczniona wymowa tej spółgłoski (w artykulacji nie biorą udziału struny głosowe), za to /ð/ jest dźwięczne (struny głosowe drgają). Najczęściej obcokrajowcy wymawiają te dźwięki niepoprawnie, przez co brzmi on bardziej jak z lub d.

/θ/ – aby wypowiedzieć ten dźwięk należy ustawić usta, tak jakby chciało się wypowiedzieć f, jednak koniec języka powinien być między zębami. F jest bezdźwięczne, tak samo jak /θ/.

/ð/ – ten dźwięk również powinniśmy wypowiadać z koniuszkiem języka między zębami, jednak tym razem powinien być on dźwięczny. Dlatego spróbujmy wypowiedzieć tym razem spółgłoskę z mając język między zębami.

/ʃ/ oraz /ʒ/ czyli sz i ż

ʃ – ten dźwięk najczęściej odpowiada literom sh i jest zbliżony do polskiego sz. Podczas wymowy /ʃ/ język jest mniej zaokrąglony niż podczas wymowy sz.

/ʒ/ – ten dźwięk jest zbliżony do polskiego ż. Najczęściej odpowiada literom s i si. Znajdziemy go w słowach zakończonych na -sion.

/ʧ/ – jest to dźwięk pomiędzy cz a ć. Najczęściej odpowiada literom ch i tch, ale czasami też literze t

/ʤ/ – jest to dźwięk pomiędzy polskim dź i dż. Najczęściej odpowiada literom j, g, ge, dge, d, gg, dj.

/ŋ/ – to nosowe n, czyli musi być wypowiedziane przez nos. Odpowiada literom ng, nk i nc.

Alfabet fonetyczny: Dlaczego warto znać alfabet fonetyczny

Znajomość wymowy danego słowa czy frazy to podstawa znajomości języka. W języku angielskim pisownia słowa nie odzwierciedla jak należy odczytać dane słowo, dlatego jedyne co można zrobić to nauczyć się słownictwa razem z wymową. Jak nauczyć się odczytywać angielskie słówka? Można uczyć się ze słuchu – odsłuchać nagranie lub poprosić lektora o powiedzenie frazy na głos. Jednak jeśli trudno nam nauczyć się wymowy tylko ze słuchu lub nie potrafimy zrozumieć co mówi lektor, wtedy transkrypcja fonetyczna powie nam jak dane słowo powinno się wymawiać. Ale nie tylko dlatego warto jest nauczyć się odczytywać znaki fonetyczne. W sytuacji, gdy nie mamy możliwości usłyszeć jakiegoś słówka – np. gdy korzystamy z papierowego słownika – wtedy znajomość alfabetu fonetycznego będzie nam niezastąpiona.

Alfabet fonetyczny: Jak uczyć się wymowy angielskiej?

Najlepszym sposobem na nauczenie się wymowy jest osłuchanie się z danym językiem. Można to zrobić słuchając muzyki, audiobooków czy też oglądając filmy. Pozwoli to zapoznać się ze sposobem mówienia. Jednak słuchanie długich fragmentów może nie być wystarczające do nauczenia się sposobu wymowy pojedynczych słówek. Dlatego, gdy chcemy poznać dokładną wymowę danego słowa możemy skorzystać z jednego z wielu słowników online. Dobre słowniki internetowe zapewniają możliwość odsłuchania wymowy wyszukiwanych haseł – zarówno w wymowie brytyjskiej, jak i w amerykańskiej. Jeśli to nam nie wystarczy, możemy również wyszukać kanały na youtube, które skupiają się właśnie na nauce wymowy. Możemy się tam dowiedzieć ze szczegółami jak wymawiać dane słowo – dokładnie z omówieniem, jak ustawić język, żeby wydać odpowiedni dźwięk.

Często nawet, gdy znamy wymowę poszczególnych słówek nie jesteśmy w stanie przemóc się i zacząć mówić po angielsku. Dlatego proponujemy zapoznać się z 10 poradami jak zacząć mówić po angielsku.

Alfabet fonetyczny: Wymowa amerykańska czy brytyjska?

Angielski brytyjski, którego można nauczyć się w szkole to tzw. „angielski królowej”. Jest on używany w brytyjskiej telewizji, ale nie jest on najpowszechniejszym sposobem mówienia jaki można spotkać w tym kraju. Natomiast amerykański angielski jest nie tylko spotykany w USA, ale i w Kanadzie – jedynie z drobnymi różnicami w wymowie. Dodatkowo z powodu popularności amerykańskiej telewizji jest on często spotykany na arenie międzynarodowej.

To czy lepiej jest nauczyć się wymowy amerykańskiej czy brytyjskiej zależy od tego w jaki sposób chcemy używać języka angielskiego. Jeśli mamy zamiar wyjechać do któregoś z tych krajów to odpowiedź jest prosta – nauczyć się wymowy danego kraju. Natomiast jeśli nie mamy sprecyzowanych planów to dobrze jest zapoznać się z różnicami jakie występują między tymi językami – ułatwi to nam porozumiewanie się z każdym, bez obawy z jakim akcentem będzie mówił. Pamiętajmy, że różnice między amerykańskim a brytyjskim występują nie tylko w wymowie, ale także w słownictwie (sprawdź na czym polegają różnice w języku angielskim w artykule różnice w amerykański angielski i brytyjski angielski).

Alfabet fonetyczny: różne wymowy tych samych słów

Różne wymowy niektórych słów wynikają nie tylko z różnic między amerykańskim a brytyjskim angielskim, ale z powodu dialektów panujących na danym obszarze.

/ˈdætə/

/ˌekəˈnɒmɪk/

/ˈɒnvələʊp/

/ˈniːðər/

/dəˈrektər/

/kləʊz/

/ˈɔːfn/

/fəˈnæns/

/ˈæplɪkəbl/

Alfabet fonetyczny: podsumowanie

W języku angielskim samogłoska (vowel) to zarówno nazwa liter w alfabecie, jak i nazwa dźwięków. W alfabecie angielskim jest tylko pięć samogłosek, natomiast samogłosek dźwiękowych jest wiele. Dźwięki są zapisane za pomocą alfabetu fonetycznego. Oto wszystkie samogłoski dźwiękowe.

Monoftongi amerykańskie

Monoftongi brytyjskie

Dyftongi amerykańskie

Dyftongi brytyjskie

Spółgłoski

Do zapisu fonetycznego większości spółgłosek używane są litery alfabetu: B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, W, X oraz Z. A oto charakterystyczne spółgłoski dla angielskiego alfabetu fonetycznego.