Conditionals: okresy warunkowe

Conditionals, czyli tryby warunkowe czy też okresy warunkowe, to jedno z najważniejszych zagadnień gramatycznych w języku angielskim. Mówiąc prościej są to zdania typu „Jeśli…, to…”. Warunek po polsku i po angielsku wyraża się inaczej, więc conditionals sprawiają niekiedy problemy polskim uczniom. Ponadto, niektóre okresy warunkowe można ze sobą mieszać. Jak używać oraz tworzyć okresy warunkowe?

---

Conditionals: typy okresów warunkowych

Na początku powinniśmy wyróżnić 4 typy trybów warunkowych. Na pierwszy rzut oka są do siebie podobne, jednak stosuje się je w innych przypadkach i używając innych konstrukcji gramatycznych. W języku angielskim wyróżniamy następujące conditionals (okresy warunkowe):

zerowy (zero conditional)
Używamy go mówiąc o zjawiskach które na pewno zajdą, jeśli warunek będzie spełniony. Zazwyczaj w zerowym trybie warunkowym mówimy o generalnych prawdach, zjawiskach naturalnych.

pierwszy (first conditional)
Tego okresu warunkowego używamy do opisania rzeczy, które najprawdopodobniej się zdarzą jeśli warunek będzie spełniony. Nie mamy jednak stuprocentowej pewności, tak jak w przypadku zerowego trybu warunkowego.

drugi (second conditional)
Drugi tryb warunkowy to tzw. gdybanie. Wydarzenia o których mówimy w drugim okresie warunkowym mają małą szansę na spełnienie się; możemy w tym trybie wyrazić nasze marzenia np. „Gdybym był bogaty, to wtedy…”

trzeci (third conditional)
Trzeci tryb warunkowy dotyczy wydarzeń w przyszłości, których już nie zmienimy ze względu na wydarzenia w przeszłości. Ta konstrukcja pozwala na wyrażenie „Co by było, gdyby coś się stało”, ma jednak zerowe szanse na spełnienie się, bo nie można cofnąć tego, co już się zdarzyło.

Zdanie w każdym z trybów warunkowych składa się z dwóch części: warunku i rezultatu tego warunku. Warunek wyrażamy słowem if (jeśli).

---

Conditionals: zero conditional

Zerowy tryb warunkowy czyli zero conditional służy do opisywania zdarzeń, które na 100% będą miały miejsce, a także generalnych prawd. Z tego powodu w obu częściach zdania, użyjemy czasu Present Simple.

IF + PRESENT SIMPLE + PRESENT SIMPLE

Szczególnie w zerowym okresie warunkowym możemy zamiast słowa if używać słowa when (kiedy).

Kiedy nie pijesz wystarczająco dużo wody, jesteś spragniony.

Kiedy dodajesz cukru do herbaty, robi się słodsza.

Jeśli zobaczysz czerwone światło, zatrzymaj się.

---

Conditionals: first conditional

Pierwszego trybu warunkowego czyli first conditional używamy do opisu zjawisk, które mają wysokie prawdopodobieństwo wydarzenia się. Prawdopodobieństwo jest jednak mniejsze niż w przypadku zero conditional. Po if używamy tutaj zawsze czasu Present Simple, a w drugiej części zdania Future Simple. Jednym z problemów, który często obserwuje się u osób uczących się języka jest używanie will w obu częściach zdania. Dlaczego? Tłumaczą oni zdanie z języka polskiego, gdzie w obu częściach zdania występuje czas przyszły. Musimy pamiętać, że po angielsku, mimo iż po if występuje Present Simple, ta część zdania ma znaczenie czasu przyszłego.

IF + PRESENT SIMPLE + WILL + CZASOWNIK

Zdanie “It rains.” nie oznacza „Będzie padało.”, tylko „Pada.”, stąd więc tendencja do używania will po if. Niestety, jest to niepoprawne i mimo, że na początku rains może brzmieć dziwnie, jest to jak najbardziej poprawna forma.

Jeśli będziesz jeść niezdrowe jedzenie, będziesz czuć się zmęczony.

Przyjdą na imprezę jeśli będą tam popularne dzieciaki.

Jeśli będą jakieś słodycze, on zje wszystkie.

---

Conditionals: second conditional

Drugiego trybu warunkowego (second conditional) używamy, kiedy mówimy o mało realnych wydarzeniach, które prawdopodobnie się nie wydarzą. Oprócz tego drugi okres warunkowy jest używany do udzielania rad. Po if w drugim trybie warunkowym występuje czas Past Simple, a w drugiej części zdania – would i czasownik.

IF + PAST SIMPLE + WOULD + CZASOWNIK

W przypadku drugiego okresu warunkowego, również występuje pewna trudność – po angielsku mamy czas Past Simple, który na polski tłumaczymy jako tryb przypuszczający. Musimy jednak pamiętać, że would nigdy nie występuje po if.

Zdecydowaliby się na kolejne dziecko gdyby nie byli tak skupieni na swoich karierach.

Gdybym był/a wystarczająco wykwalifikowany/a, poszukał(a)bym nowej pracy.

W drugim okresie warunkowym czasownik to be przybiera formę were dla wszystkich osób. Jest to konstrukcja trybu łączącego (subjunctive mood), który jest używany do mówienia o nierealnych i hipotetycznych sytuacjach.

Gdybym nie był tak nieśmiały, zaprosiłbym ją na randkę.

Gdyby było słonecznie, poszedł(a)bym na plażę.

Gdybym był/a bogaty/a, już nigdy nie wstał(a)bym o 7 rano.

---

Second conditional: udzielanie rad

W drugim trybie warunkowym (second conditional) możemy udzielać również rad. Robimy to za pomocą zwrotu “If I were…” (Gdybym był/była na miejscu…).

Na twoim miejscu sprzedał(a)bym ten stary samochód.

Na jej miejscu nie spotykał(a)bym się z nim.

---

Conditionals: third conditional

Trzeci tryb warunkowy czyli third conditional dotyczy tego, co już się wydarzyło. Nie możemy więc nic zmienić – trzeci okres warunkowy służy do zastanawiania się nad przeszłością – co by było gdyby coś się stało/nie stało. Jako że jesteśmy w przeszłości, po if użyjemy czasu Past Perfect, a w drugiej części zdania would have i czasownika w III formie.

IF + PAST PERFECT + WOULD HAVE + CZASOWNIK III FORMA

Gdybym znał/a go wcześniej, stalibyśmy się dobrymi przyjaciółmi.
(Ale nie znałem/am i nie byliśmy przyjaciółmi.)

Gdyby wzięli ze sobą ślub, byliby bardzo nieszczęśliwi.
(Ale nie wzięli ślubu i nie są nieszczęśliwi.)

Mary i Adam uniknęliby problemów finansowych gdyby byli bardziej ostrożni z wydawaniem pieniędzy.
(Ale nie byli i nie udało im się uniknąć problemów.)

Gdybym został/a w moim rodzinnym mieście, nigdy nie pojechał(a)bym do Japonii.
(Ale nie zostałem/am i pojechałem/am do Japonii.)

---

Conditionals: podsumowanie

---

Conditionals: mixed conditionals

W języku angielskim występują również mixed conditionals czyli mieszane tryby warunkowe. Oznacza to, że dwie części zdania warunkowego odnoszą się do dwóch różnych czasów, czyli część zdania z rezultatem zawiera inny czas niż część zdania warunkowego z if. Jednak nie wszystkie tryby warunkowe mogą się ze sobą łączyć – dotyczy to tylko drugiego trybu warunkowego oraz trzeciego trybu warunkowego. Oto dwa typy mixed conditionals:

trzeci tryb warunkowy + drugi tryb warunkowy
Kiedy sytuacja z przeszłości ma wpływ na to co dzieje się teraz.

drugi tryb warunkowy + trzeci tryb warunkowy
Kiedy sytuacja teraźniejsza mogłaby zmienić sytuację z przeszłości.

---

Mixed conditionals: 3 + 2

Tego trybu mieszanego używamy gdy sytuacja z przeszłości ma skutki w teraźniejszości. Jak zapamiętać których elementów z którego okresu warunkowego używamy? Po if użyjemy 3. trybu warunkowego, czyli czasu Past Perfect (Past Perfect występuje po if w 3. trybie warunkowym). Natomiast w drugiej części zdania użyjemy would i czasownika w formie podstawowej (występuje to w drugiej części zdania w 2. trybie warunkowym).

Pierwsza część zdania odnosi się do przeszłości, a druga do teraźniejszości. Najczęściej w tego typu zdaniach, w części z 2. okresu warunkowego występuje czasownik opisujący stan, a nie czynność.

Gdyby zarezerwowali wcześniej hotel, teraz by się nie martwili.

Gdyby Avah znalazła swój portfel, miałaby teraz swoją kartę kredytową.

Amy byłaby świetną matką gdyby nie straciła dziecka.

---

Mixed conditionals: najczęstsze błędy

Porównajmy teraz trzeci tryb warunkowy z trybem mieszanym. Dostrzeżenie różnicy między tymi zdaniami może sprawiać problemy, ponieważ tłumaczenie po polsku brzmi tak samo.

Gdybyśmy wydali wszystkie nasze pieniądze na ubrania, nic by nam nie zostało.

Odnosimy się tutaj do dwóch sytuacji w przeszłości – gdybyśmy wtedy wydali wszystkie pieniądze, to wtedy (w przeszłości) nic by nam nie zostało. Nie mamy żadnych informacji na temat tego, co dzieje się w teraźniejszości.

Gdybyśmy wydali wszystkie nasze pieniądze na ubrania, nic by nam nie zostało.

Odnosimy się tutaj do sytuacji w przeszłości, która wpływa na teraźniejszość. Gdybyśmy wtedy wydali wszystko, to dzisiaj nie mielibyśmy nic. Nie mamy żadnej informacji na temat skutków w przeszłości.

Właśnie przez to, że tryb mieszany i trzeci tryb warunkowy czasem brzmią po polsku praktycznie tak samo, osoby uczące się angielskiego mają tendencje do tworzenia niepoprawnych zdań. Spójrzmy na przykład:

If we had double-checked our hotel room, we wouldn’t leave two pairs of shoes there.

Gdybyśmy sprawdzili nasz pokój hotelowy dwa razy, nie zostawilibyśmy tam dwóch par butów.

Zdanie jest niepoprawne ponieważ w momencie mówienia, stwierdzamy, że nie sprawdziliśmy dwa razy w pokoju czy nie zostawiliśmy tam butów i niestety, buty zostały w hotelu. Mówimy więc o dwóch sytuacjach, które już się zdarzyły, a więc dwóch sytuacjach w przeszłości. Użyjemy więc po prostu trzeciego okresu warunkowego:

---

Mixed conditionals: 2 + 3

Możliwy jest jeszcze przypadek, kiedy obecna sytuacja (lub ogólny stan, w którym się znajdujemy) mogłaby wpłynąć na przeszłość. Ten tryb tworzymy odwrotnie niż tryb trzeci pomieszany z drugim – tutaj po if występuje second conditional, czyli czas Past Simple, a w drugiej części zdania third conditional, czyli would have i czasownik w III formie.

„Być bogatym” to stan, nie czynność. Chcemy tutaj podkreślić, że nie tylko nie byliśmy bogaci w tamtym momencie, ale ogólnie nie jesteśmy bogaci (również teraz). Możliwe jest również wyrażenie tego zdania w 3. okresie warunkowym, z lekko innym znaczeniem:

Gdybym był/a bogaty/a, kupił(a)bym ten dom.

Polskie tłumaczenie brzmi tak samo, jednak występuje lekka różnica w znaczeniu. Mówiąc If I had been rich podkreślamy, że nie byliśmy w przeszłości bogaci, nie dajemy żadnej informacji na temat teraźniejszości. Możliwe, że teraz mamy już wystarczająco dużo pieniędzy, żeby kupić ten dom i żałujemy, że nie mieliśmy ich wcześniej, kiedy był na sprzedaż.

Inne przykłady mixed conditional 2+3:

Gdybym nie był/a tak uparty/a, zgodził(a)bym się na twoją propozycję.

=> Ogólnie jestem uparty/a, nie tylko w przeszłości, ale również teraz – jest to stan.

Gdyby mówił po hiszpańsku, nie zgubiłby się w Barcelonie.

=> Ogólnie nie posiada umiejętności mówienia po hiszpańsku, ani wtedy ani dziś nie potrafi mówić w tym języku.

Jak widzimy, w części zdania po if z drugim trybem warunkowym zazwyczaj występują czasowniki opisujące stany – jeśli czasownik opisywałby czynność to raczej użylibyśmy go w trzecim trybie warunkowym.

---

Mixed conditionals dla zaawansowanych

Mixed conditionals czyli mieszane okresy warunkowe używamy do opisywania możliwych, ale nie faktycznych sytuacji. Conditionals 2 i 3 są nazywane nierzeczywistymi okresami warunkowymi (unreal conditionals), bo mówią o hipotetycznych sytuacjach, takich które nie mają szans na zaistnienie w przeszłości, teraźniejszości czy przyszłości. Oto szczegółowa rozpiska konstrukcji stosowanych w mieszanych okresach warunkowych.

UNREAL PRESENT + UNREAL PAST

Present unreal conditional to sytuacja teraźniejsza (lub trwająca nadal w teraźniejszości), a Past unreal conditional to skutek przeszły (już się wydarzył).

ALE nie znam greckiego, więc obejrzałem/am film z napisami.

ALE nie był przygotowany (i nadal nie jest) więc nam nie pomógł.

ALE muszę pracować dlatego nie poszedłem/poszłam z tobą wczoraj.

---

UNREAL PRESENT + UNREAL FUTURE

Future unreal conditional mówi o wymyślonych sytuacjach w przyszłości. Sytuacja w teraźniejszości może mieć wpływ na przyszłość.

Gdybym zarabiał/a więcej pieniędzy, kupił(a)bym nowy samochód.

Gdybym nie miał/a tyle problemów, świętował(a)bym.

Gdybym była z nim szczęśliwa, nie wariawałabym tak.

Gdybym miał/a mniej problemów, pojechał(a)bym na wakacje.

Gdyby jechał do Aten, starałby się znaleźć hotel.

---

UNREAL PAST + UNREAL PRESENT

Past unreal conditional to warunek w przeszłości, a skutek w teraźniejszości. Jeśli coś by się potoczyło inaczej w przeszłości, to skutek na dzień dzisiejszy byłby inny.

Gdybym ciężej pracował/a, miał(a)bym (teraz) dom.

Gdyby poszła na uniwersytet, miałaby teraz pracę.

Gdyby moi rodzice się nie rozwiedli, był(a)bym (teraz) szczęśliwszy/a.

---

UNREAL PAST + UNREAL FUTURE

Sytuacja z przeszłości ma wpływ na sytuację w przyszłości.

Gdybym powiedział/a jej wcześniej o imprezie, dołączyłaby do nas jutro.

Gdybym dostał/a pracę, nie przeprowadził(a)bym się do Lublina.

Gdyby Kate nie straciła wszystkich pieniedzy, jutro jechałaby z nami do Nowego Jorku.

---

UNREAL FUTURE + UNREAL PRESENT

Sytuacja, która się wydarzy w przyszłości ma wpływ na to co się dzieje teraz.

Gdybyśmy dzisiaj nie szli na koncert, zapraszałbym/abym Cię właśnie do siebie na dzisiejszy wieczór.

Gdybym miał/a jutro dzień wolny, oglądał(a)bym teraz telewizję.

Gdyby nie oddała nam pieniędzy, wszyscy byliby (teraz) zawiedzeni.

Gdybym miał/a jutro dzień wolny, poszedłbym/łabym teraz do kina.

---

UNREAL FUTURE + UNREAL PAST

Sytuacja z przyszłości ma wpływ na skutek w przeszłości.

Jeśli wygrał(a)bym na loterii, nie kupił(a)bym tego badziewnego domu.

ALE mamy problemy więc Cię nie zaprosiliśmy.

Gdybym nie podróżował/a w pojedynkę, spakował(a)bym dwie walizki.

---

Conditionals: interpunkcja

Każde zdanie w trybie warunkowym możemy zapisać na dwa sposoby – zaczynając od warunku if lub zaczynając od rezultatu tego warunku. Należy jednak pamiętać, że gdy zaczynamy od if, przed drugą częścią zdania zawsze stawiamy przecinek, a gdy zaczynamy od rezultatu warunku, nie stawiamy przecinka.

Gdyby nie był taki niemiły, ludzie bardziej by go lubili.

---

Conditionals: inne charakterystyczne słowa

Wspomnieliśmy już przy zerowym trybie warunkowym, że zamiast if możemy używać słowa when, gdy coś jest pewne na 100%. Oprócz tego istnieją inne, często używane słowa i konstrukcje w zdaniach warunkowych zamiast słowa if.

unless = if not = chyba, że/jeśli nie

Przyjdę na imprezę jeśli się nie rozchoruję bardziej.

Jeśli się bardziej rozchoruję, nie przyjdę na imprezę.

Słówko unless bywa czasem trochę mylące. Warto zapamiętać nie tylko polskie tłumaczenie tego słowa, ale również to, że oznacza if not, czyli zawiera w sobie przeczenie. Dlatego w tłumaczeniu polskim dodaliśmy słowo „nie”. W przypadku gdy używamy słowa if, musimy dodać zaprzeczenie w drugiej części zdania.

providing/provided that = zakładając, że

Przyjedziemy, zakładając, że nasz pociąg przyjedzie na czas.

Zniżka przysługuje pod warunkiem okazania legitymacji studenckiej.

Providing that oraz provided that oznaczają to samo, jednak provided that jest bardziej formalne.

as long as = dopóki, tak długo jak

Dopóki mamy co włożyć do garnka i gdzie mieszkać, wszystko będzie w porządku.

in case = w przypadku, gdy

Zadzwonię do ciebie, w przypadku gdy dowiem się czegoś więcej.

even if = nawet jeśli

Nawet jeśli pojedziemy następnym autobusem, i tak się spóźnimy.

only if = tylko jeśli

Pójdę z tobą tylko jeśli obiecasz, że nie zrobisz sceny.