Słowotwórstwo angielskie: wstęp
Słowotwórstwo angielskie czyli word formation to utworzenie nowego słowa od słowa podstawowego. W języku angielskim wyróżniamy cztery podstawowe sposoby na tworzenie słów – przez dodanie przedrostka (adding a prefix) lub przyrostka (adding a suffix), konwersję wyrazów (word conversion) oraz tworzenie złożonych wyrazów (compound words). Nowo utworzone słowo może być tą samą częścią mowy (np. rzeczownik-rzeczownik) lub może być inną częścią mowy (np. rzeczownik-przymiotnik). Jak wygląda słowotwórstwo w języku angielskim?
Słowotwórstwo angielskie: dodawanie przedrostka
Przedrostek (prefix) stawiamy „przed”, czyli dodajemy go na początek podstawowego słowa w celu utworzenia nowego słowa o innym znaczeniu. Znaczenie nowego słowa może być przeciwne lub negatywne do podstawowego słowa. Może też zmienić znaczenie słowa, aby wyrażało zależność w czasie, miejsce lub sposób. Zazwyczaj zapisujemy słowa z przedrostkiem jako jeden wyraz, ale czasami łączymy je myślnikiem. Zapis danego słowa można sprawdzić w słowniku, gdyż nie ma jednoznacznych zasad co do zapisu słów utworzonych przez przedrostki.
Znaczenie przedrostków
Większość przedrostków ma kilka znaczeń. Oto w jaki sposób poszczególne przedrostki zmieniają wyrazy:
| Przedrostek | Znaczenie | |
|---|---|---|
| a- | bez, nie | |
| anti- | przeciwny | |
| auto- | o sobie | |
| co- | razem, wspólnie | |
| de- | odwrotność, przeciwieństwo, redukcja | |
| dis- | nie, odwrotnie | |
| ex- | poprzedni, były | |
| extra- | ponad, po za | |
| il-, im-, in-, ir- | nie, bez | |
| inter- | pomiędzy | |
| micro- | bardzo mały | |
| mis- | błędnie | |
| non- | nie, bez | |
| over- | zbyt dużo | |
| post- | po | |
| pre- | przed | |
| pro- | być za czymś | |
| re- | ponownie | |
| semi- | połowa | |
| sub- | poniżej | |
| super- | super, ponad | |
| trans- | ponad, poza | |
| ultra- | nadzwyczajnie | |
| un- | nie, brak, przeciwieństwo | |
| under- | poniżej, mniej niż |
Słowotwórstwo angielskie: przykłady słów z przedrostkami
W języku angielskim jest wiele przedrostku, a także wiele słów stworzonych przy użyciu przedrostków. Oto przykłady tworzenia słów poprzez dodanie przedrostka.
| Przedrostek | Słowo podstawowe | Nowe słowo |
|---|---|---|
| a- | moral moralny |
amoral amoralny |
| shore brzeg |
ashore na brzeg |
|
| loud głośny |
aloud na głos |
|
| anti- | social społeczny |
antisocial aspołeczny |
| clockwise zgodnie z ruchem wskazówek zegara |
anticlockwise (BrE) przeciwnie do ruchu wskazówek zegara |
|
| hero bohater |
antihero antybohater |
|
| auto- | biography biografia |
autobiography autobiografia |
| pilot pilot |
autopilot autopilot |
|
| focus ostrość |
autofocus automatyczne ustawianie ostrości |
|
| co- | worker pracownik |
co-worker współpracownik |
| operate działać |
cooperate współdziałać |
|
| pilot pilot |
copilot drugi pilot |
|
| de- | motivate motywować |
demotivate zniechęcać |
| activate aktywować |
deactivate dezaktywować |
|
| code kodować |
decode odkodowywać |
|
| dis- | agree zgadzać się |
disagree nie zgadzać się |
| appear pojawiać się |
disappear znikać |
|
| approve aprobować |
disapprove nie aprobować |
|
| ex- | wife żona |
ex-wife była żona |
| boyfriend chłopak |
ex-boyfriend były chłopak |
|
| convict więzień |
ex-convict były więzień |
|
| extra- | ordinary zwyczajny |
extraordinary niezwykły |
| marital małżeński |
extramarital pozamałżeński |
|
| curricular programowy |
extracurricular ponadprogramowy |
|
| il- | legal legalny |
illegal nielegalny |
| literate umiejący czytać i pisać |
illiterate analfabeta |
|
| logical logiczny |
illogical nielogiczny |
|
| im- | possible możliwy |
impossible niemożliwy |
| moral moralny |
immoral niemoralny |
|
| practical praktyczny |
impractical niepraktyczny |
|
| in- | visible widoczny |
invisible niewidzialny |
| considerate liczący się z innymi |
inconsiderate nieliczący się z innymi |
|
| secure pewny |
insecure niepewny |
|
| inter- | state stan |
interstate międzystanowy |
| stellar gwiezdny |
interstellar międzygwiezdny |
|
| national narodowy |
international międzynarodowy |
|
| ir- | responsible odpowiedzialny |
irresponsible nieodpowiedzialny |
| relevant istotny |
irrelevant nieistotny |
|
| regular regularny |
irregular nieregularny |
|
| micro- | biology biologia |
microbiology mikrobiologia |
| wave fala |
microwave mikrofala |
|
| organism organizm |
microorganism mikroorganizm |
|
| mis- | understand rozumieć |
misunderstand źle zrozumieć |
| interpret interpretować |
misinterpret błędnie interpretować |
|
| behave zachowywać się |
misbehave źle się zachowywać |
|
| non- | smoker palacz |
non-smoker osoba niepaląca |
| fiction literatura piękna |
nonfiction literatura faktu |
|
| sense sens |
nonsense nonsens |
|
| over- | confident pewny siebie |
overconfident zbyt pewny siebie |
| rate oceniać |
overrate przeceniać |
|
| reaction reakcja |
overreaction przesadna reakcja |
|
| post- | war wojna |
post-war powojenny |
| modernism modernizm |
postmodernism postmodernizm |
|
| date datować |
postdate opatrzyć późniejszą datą |
|
| pre- | school szkoła |
preschool przedszkole |
| determine określić |
predetermine określać z góry |
|
| historic historyczny |
prehistoric prehistoryczny |
|
| pro- | active aktywny |
proactive proaktywny |
| American amerykański |
pro-American proamerykański |
|
| environmental środowiskowy |
pro-environmental prośrodowiskowy |
|
| re- | write napisać |
rewrite napisać od nowa |
| discover odkrywać |
rediscover odkryć na nowo |
|
| construct konstruować |
reconstruct zrekonstruować |
|
| semi- | final finał |
semifinal półfinał |
| conscious przytomny |
semiconscious półprzytomny |
|
| circle koło |
semicircle półkole |
|
| sub- | title tytuł |
subtitle podtytuł |
| standard standard |
substandard poniżej normy |
|
| category kategoria |
sub-category podkategoria |
|
| super- | natural naturalny |
supernatural nadprzyrodzony |
| human ludzki |
superhuman nadludzki |
|
| hero bohater |
superhero superbohater |
|
| trans- | atlantic atlantycki |
transatlantic transatlantycki |
| national narodowy |
transnational ponadnarodowy |
|
| lucent przezroczysty |
translucent półprzezroczysty |
|
| ultra- | sonic dźwiękowy |
ultrasonic ultradźwiękowy |
| light lekki |
ultralight ultralekki |
|
| red czerwony |
ultrared podczerwony |
|
| un- | happy szczęśliwy |
unhappy nieszczęśliwy |
| skilled wykwalifikowany |
unskilled niewykwalifikowany |
|
| known znany |
unknown nieznany |
|
| under- | estimate oszacować |
underestimate zbyt nisko oszacować |
| cooked gotowany |
undercooked niedogotowany |
|
| ground naziemny |
underground pod ziemią |
Słowotwórstwo angielskie: przyrostki
Przyrostki (suffixes) dodajemy na koniec słowa. Poszczególne przyrostki oznaczają inną część mowy.
przyrostki przysłówka: -ly, -ward, -wise
Słowotwórstwo angielskie: przyrostek rzeczownika
| Przyrostek | Słowo podstawowe | Nowe słowo |
|---|---|---|
| -age | bond więź |
bondage niewola |
| drain osuszać |
drainage osuszanie |
|
| orphan sierota |
orphanage sierociniec |
|
| -ance | maintain konserwować |
maintenance konserwacja |
| resemble przypominać |
resemblance podobieństwo |
|
| assure zapewnić |
assurance zapewnienie |
|
| -dom | king król |
kingdom królestwo |
| free wolny |
freedom wolność |
|
| fan fan |
fandom społeczność fanów |
|
| -er | drive prowadzić |
driver kierowca |
| train trenować |
trainer trener |
|
| paint malować |
painter malarz |
|
| -hood | child dziecko |
childhood dzieciństwo |
| neighbor (AmE) neighbour (BrE) sąsiad |
neighborhood (AmE) neighbourhood (BrE) sąsiedztwo |
|
| mother matka |
motherhood macierzyństwo |
|
| -ism | social socjalny |
socialism socjalizm |
| hero bohater |
heroism bohaterstwo |
|
| sex płeć |
sexism seksizm |
|
| -ist | cartoon kreskówka |
cartoonist rysownik kreskówek |
| moral moralny |
moralist moralista |
|
| art sztuka |
artist artysta |
|
| ment | punish ukarać |
punishment kara |
| disappoint rozczarować |
disappointment rozczarowanie |
|
| agree zgadzać się |
agreement zgoda |
|
| -ness | happy szczęśliwy |
happiness szczęście |
| fond czuły |
fondness czułość |
|
| dark ciemny |
darkness ciemność |
|
| -ship | friend przyjaciel |
friendship przyjaźń |
| owner właściciel |
ownership własność |
|
| partner partner |
partnership partnerstwo |
|
| -tion | populate zaludniać |
population ludność |
| inform informować |
information informacja |
|
| abbreviate skrócić |
abbreviation skrót |
Słowotwórstwo angielskie: przyrostek przymiotnika
| Przyrostek | Słowo podstawowe | Nowe słowo |
|---|---|---|
| -able | read czytać |
readable czytelny |
| believe wierzyć |
believable wiarygodny |
|
| predict przewidywać |
predictable przewidywalny |
|
| -en | wood drewno |
wooden drewniany |
| gold złoto |
golden złoty |
|
| ash popiół |
ashen popielaty |
|
| -ese | Milan Mediolan |
Milanese mediolański |
| Japan Japonia |
Japanese japoński |
|
| Malta Malta |
Maltese maltański |
|
| -ful | help pomagać |
helpful pomocny |
| care ostrożność |
careful ostrożny |
|
| beauty piękno |
beautiful piękny |
|
| -ic | poet poeta |
poetic poetycki |
| allergy alergia |
allergic alergiczny |
|
| icon ikona |
iconic ikoniczny |
|
| -ish | child dziecko |
childish dziecinny |
| Pole Polak |
Polish polski |
|
| self własne ja |
selfish egoistyczny |
|
| -less | law prawo |
lawless bezprawny |
| home dom |
homeless bezdomny |
|
| hope nadzieja |
hopeless beznadziejny |
|
| -ly | week tydzień |
weekly tygodniowy |
| coward tchórz |
cowardly tchórzliwy |
|
| man mężczyzna |
manly męski |
|
| -ous | nerve nerw |
nervous nerwowy |
| fame sława |
famous sławny |
|
| humor (AmE) humour (BrE) humor |
humorous humorystyczny |
|
| -y | cloud chmura |
cloudy pochmurny |
| health zdrowie |
healthy zdrowy |
|
| taste smak |
tasty smaczny |
Słowotwórstwo angielskie: przyrostek czasownika
| Przyrostek | Słowo podstawowe | Nowe słowo |
|---|---|---|
| -ate | hyphen myślnik |
hyphenate napisać z myślnikiem |
| active aktywny |
activate aktywować |
|
| regular regularny |
regulate regulować |
|
| -en | strength siła |
strengthen wzmocnić |
| soft łagodny |
soften łagodzić |
|
| awake obudzony |
awaken zbudzić |
|
| -ify | simply prosto |
simplify upraszczać |
| beauty piękno |
beautify upiększać |
|
| solid solidny |
solidify utrwalać |
|
| -ize / -ise | civil cywilny |
civilize (AmE) civilise (BrE) cywilizować |
| human człowiek |
humanize (AmE) humanise (BrE) uczłowieczać |
|
| legal legalny |
legalize legalise (BrE) legalizować |
Przyrostki -ise vs -ize
W amerykańskim angielskim używany jest przyrostek -ize, natomiast w brytyjskim angielskim stosuje się przyrostek -ise.
realise (BrE)
Słowotwórstwo angielskie: przyrostek przysłówka
| Przyrostek | Słowo podstawowe | Nowe słowo |
|---|---|---|
| -ly | calm spokojny |
calmly spokojnie |
| second drugi |
secondly po drugie |
|
| quick szybki |
quickly szybko |
|
| -ward | back tył |
backward do tyłu |
| up do góry |
upwards wzwyż |
|
| after po |
afterward potem |
|
| -wise | clock zegar |
clockwise zgodnie z ruchem wskazówek zegara |
| length długość |
lengthwise wzdłuż |
|
| other inny |
otherwise przeciwnie |
Przysłówki w języku angielskim
Dowiedz się więcej o przysłówkach z wpisu przysłówki w języku angielskim.
Słowotwórstwo angielskie: pisownia wyrazów z przyrostkami
Dodanie przyrostka często wiąże się ze zmianą pisowni podstawowego słowa. Oto podstawowe zasady pisowni:
pisownia bez zmian
Jeśli słowo kończy się na spółgłoskę a przyrostek zaczyna się na spółgłoskę to wtedy pisownia pozostaje bez zmian.
entertain + ment → entertainment
friend + ship → friendship
kind + ness → kindness
zmiana -y na -i
Zmieniamy -y na -i w słowach zakończonych na spółgłoskę oraz -y.
happy + er → happier
beauty + ful → beautiful
duty + ful → dutiful
W słowach zakończonych na samogłoskę oraz -y nie zmieniamy końcówki -y.
joy + ous → joyous
buy + er → buyer
employ + ee → employee
Wyjątek:
day – daily
pominięcie -e
Pomijamy końcówkę -e, gdy do słowa dodajemy przyrostek zaczynający się od samogłoski.
fame + ous → famous
make + er → maker
adore + able → adorable
Gdy przyrostek zaczyna się na spółgłoskę to zwykle nie pomijamy -e.
hope + ful → hopeful
late + ly → lately
peace + ful → peaceful
Wyjątki!
true – truly
argue – argument
podwojenie spółgłoski
W przypadku jednosylabowych wyrazów zakończonych na samogłoskę i spółgłoskę podwajamy ostatnią spółgłoskę, gdy przyrostek zaczyna się od samogłoski.
fun + y → funny
mud + y → muddy
fat + er → fatter
W przypadku wyrazów wielosylabowych zakończonych na pojedynczą spółgłoskę podwajamy ostatnią spółgłoskę, gdy akcent pada na ostatnią sylabę podstawowego słowa.
occur + -ence → occurrence
acquit + al → acquittal
rebel + ion → rebellion
Nie podwajamy ostatniej spółgłoski, gdy wyraz kończy się na dwie spółgłoski.
persist + ence → persistence
sharp + en → sharpen
Nie podwajamy ostatniej spółgłoski, gdy przed ostatnią spółgłoską występują dwie samogłoski.
weak + en → weaken
heat + er → heater
sleep + less → sleepless
W razie wątpliwości sprawdźmy pisownię słowa w słowniku!
Słowotwórstwo angielskie: konwersja wyrazów
Konwersja wyrazów (word conversion) polega na zmianie jednej części mowy na inną część mowy – np. an email (rzeczownik) → to email (czasownik). Zmiana odbywa się bez zmian w pisowni czy wymowy.
Rzeczownik na czasownik
Jedną z częściej stosowanych konwersji jest zmiana rzeczownika na czasownik.
| Rzeczownik | Czasownik |
|---|---|
| access dostęp |
to access zdobywać dostęp |
| bottle butelka |
to bottle butelkować |
| butter masło |
to butter smarować masłem |
| email |
to email wysyłać emaila |
| fool głupek |
to fool oszukiwać |
| Google (nazwa własna) |
to google guglować |
| host gospodarz |
to host być gospodarzem |
| microwave mikrofalówka |
to microwave podgrzać w mikrofalówce |
| name imię |
to name nazywać |
| nail gwóźdź |
to nail wbijać gwóźdź |
| pocket kieszeń |
to pocket włożyć do kieszeni |
| salt sól |
to salt solić |
| shape kształt |
to shape kształtować |
| ship statek |
to ship wysyłać |
| vacation wakacje |
to vacation spędzać wakacje |
| text wiadomość SMS |
to text wysyłać SMSa |
Czy potrafisz nazwać wszystkie krasnoludki z Królewny Śnieżki?
Czy znasz imiona wszystkich krasnoludków z Królewny Śnieżki?
Adam podgrzał w mikrofali swoją kolację. (dosł. Adam mikrofalował swoją kolację.)
Adam włożył swoją kolację do mikrofali.
Czasownik na rzeczownik
Kolejną często stosowaną formą konwersji jest zmiana czasownika na rzeczownik.
| Czasownik | Rzeczownik |
|---|---|
| to alert alarmować |
alert alarm |
| to attack atakować |
attack atak |
| to call dzwonić |
call rozmowa telefoniczna |
| to command wydawać rozkaz |
command polecenie |
| to cry płakać |
cry płacz |
| to download pobierać |
download plik do pobrania |
| to experience doświadczać |
experience doświadczenie |
| to fear bać się |
fear strach |
| to feel czuć |
feel odczucie |
| to find znajdować |
find znalezisko |
| to hope mieć nadzieję |
hope nadzieja |
| to laugh śmiać się |
laugh śmiech |
| to report składać sprawozdanie |
report sprawozdanie |
| to run biegać |
run bieg |
| to sleep spać |
sleep sen |
| to spy szpiegować |
spy szpieg |
| to start zacząć |
start start |
| to visit odwiedzać |
visit wizyta |
| to wait czekać |
wait oczekiwanie |
Spałem/am osiem godzin. (dosł. Miałem/am ośmiogodzinny sen.)
Spałem/am osiem godzin.
Dostałem/am telefon od Adama.
Adam zadzwonił do mnie.
Konwersja innych części mowy
Rzadziej możemy spotkać się z konwersją zachodzącą na innych częściach mowy.
| empty (przymiotnik) pusty |
to empty (czasownik) opróżniać |
| green (przymiotnik) zielony |
to green (czasownik) zazielenić |
| if (spójnik) jeśli |
if (rzeczownik) niewiadoma |
| regular (przymiotnik) regularny |
a regular (rzeczownik) stały klient |
| right (przymiotnik) prawidłowy |
to right (czasownik) poprawić |
| to see through (czasownik) widzieć przez |
see-through (przymiotnik) przezroczysty |
| to stand up (czasownik) wstawać |
stand-up (przymiotnik) stojący |
| up, down (przyimek) na górze, na dole |
ups and downs (rzeczownik) wzloty i upadki |
Słowotwórstwo angielskie: wyrazy złożone
Wyrazy złożone (compound words) to wyrazy składające się z dwóch lub więcej słów. Tworzymy wyrazy złożone z innych słów w celu stworzenia nowego słowa o nowym znaczeniu.
swimming + pool → swimming pool
brother + in + law → brother-in-law
Wyrazy złożone możemy zapisywać razem, osobno lub połączone myślnikiem.
long-term – długoterminowy
Niektóre wyrazy mogą być zapisane na różne sposoby, dlatego warto jest sprawdzić pisownię w słowniku.
Możemy stworzyć różne części mowy z wyrazów złożonych.
| Pierwszy człon | Drugi człon | Wyraz złożony | Część mowy |
|---|---|---|---|
| foot noga |
ball piłka |
football piłka nożna (BrE) football amerykański |
rzeczownik |
| baby dziecko |
sit siedzieć |
babysit opiekować się dzieckiem |
czasownik |
| cold zimny |
blood krew |
cold-blooded bezlitosny |
przymiotnik |
| there tam |
fore przód |
therefore dlatego |
przysłówek |
| any jakiś |
one jeden |
anyone ktokolwiek |
zaimek |
| seventy siedemdziesiąt |
three trzy |
seventy-three siedemdziesiąt trzy |
liczebnik |
| in w |
to aby |
into w, do |
przyimek |
Rzeczowniki złożone
Poznaj więcej przykładów rzeczowników złożonych z artykułu rzeczowniki złożone: compound nouns.
Add comment